Rotvos!
De haat, maar zeker ook een liefdevolle verhouding met vossen is een doorlopend verhaal in de gelijknamige documentaire ‘Rotvos’. Zo laat de documentaire zien dat onderzoekers, vrijwilligers en boeren zich 100% inzetten om weidevogels te beschermen. En dan heb je één doel: namelijk weidevogels. In dat plaatje past geen rotvos die alsmaar dat doel om zeep helpt. Andere mensen zetten zich juist weer 100% in om de korenwolf (ook wel hamster genoemd) in aantal te laten toenemen. Ook dan doet het toch wel pijn dat je net uitgezette hamsters worden opgevreten door zo’n rotvos. Jaap Mulder, een vossenonderzoeker, steekt zijn liefde voor de vos niet onder stoelen of banken. Hij neemt zowel ons als kijker, maar ook de andere mensen die zich juist inzetten voor andere dieren, mee in vossenonderzoek.
Weidevogels
Even terug naar die weidevogels. Mensen die zich inzetten om kwetsbare weidevogels te behouden, zoals de grutto, doen van alles. Ze plaatsen lange stokken bij gevonden nesten, zodat voor iedereen duidelijk is waar er eieren liggen (niet op stappen!). Ze plaatsen camera’s bij enkele nesten om te kijken welke dieren van de eieren komen snoepen (kraaien, meeuwen, vossen). Zo is duidelijk op beeld te zien dat een vos snel een ei pakt, 10 meter van het nest vandaan loopt, daar opeet, en vervolgens terug rent voor het volgende ei totdat het nest leeg is. In het veld zien onderzoekers aan het grootte van het gat in de eierschaal of er een vos of een kraai langs is geweest. Bij een vos zien ze vaak nog de vorm van de hoektanden terug in de afgebrokkelde eierschaal. Jagers die doorhebben dat er een vos aanwezig is, proberen hem (of haar) te doden ten behoeve van de weidevogels. En niet onbelangrijk, boeren krijgen een financiële vergoeding per nest op hun land.
Hamsters
Een hamsteronderzoeker omschrijft zijn doel heel concreet: “Ik wil nu gewoon wat meer hamsters hebben en geen vossen, zodat hamsters zich kunnen herstellen”. Hij staat dan ook achter het afschot van vossen in ‘zijn’ hamsterreservaat. En daar is zeker wat voor te zeggen vanuit zijn visie. Vossen eten namelijk ca 500 gram per dag, wat neerkomt op circa twee hamsters per dag. In het betreffende hamsterreservaat kunnen prima vier vossen wonen wanneer je alleen kijkt naar het oppervlakte van het reservaat. Wanneer je je vervolgens bedenkt dat hamsters van ca oktober tot ca april in winterslaap gaan, diep onder de grond, onbereikbaar voor vossen, dan blijven er nog zo’n gemiddeld 5 à 6 maanden over dat hij wel op hamsters kan jagen. En één vos kan al gauw zo’n 300 hamsters verorberen in die periode. En met vier vossen kom je dan al op zo’n 1200 hamsters per jaar! Dus er valt veel te zeggen voor de opmerking van deze hamsteronderzoeker dat er in het hamsterreservaat vossen geschoten mogen worden ten behoeve van de hamsters.
Mijn naam is …
Op het afschieten van vossen reageert vossenonderzoeker Jaap Mulder echter, dat naarmate je meer vossen schiet de 
vossen als reactie daarop juist grotere worpen krijgen. Een belangrijke ethisch punt dat zo tussen neus en lippen naar voren gebracht wordt. Via hem maken we vervolgens kennis met de vos zelf. Om specifiek te zijn, we maken kennis met ‘Roos’, ‘Corrie’, ‘Jan’, en ‘Jolanda’. Iedere vos krijgt namelijk een naam in het onderzoek van Jaap Mulder. Dit zijn vossen die een zendertje hebben gekregen en door hem gevolgd worden. Vooral Jolanda is speciaal. Zij krijgt de allereerste GPS zender om. De eerste vos met zender in weidevogelgebied. Heel speciaal dus. Aan het einde van de documentaire gaan ze op zoek naar Jolanda, omdat ze een nieuwe zender nodig heeft. Het signaal wat ze opvangen is heel duidelijk. Maar Jolanda vinden ze eerst maar niet. Maar al gauw vinden ze haar wel. Jolanda is dood. Onduidelijk is waardoor ze dood is gegaan: gebeten door een soortgenoot of een hond. Iedereen, zegt ‘zonde’. Zelfs Paul, die we leren kennen als een fervent tegenstander om een vos in het weidevogelgebied te laten leven. Ook al was het voor onderzoek. Hij jaagde op vossen. Hij kende vossen alleen als ze dood waren. Uiteindelijk wordt Jolanda begraven door Jaap. Ze wordt teruggegeven aan de natuur.
Tweestrijd
Kenmerkend voor de tweestrijd waar de mensen in de documentaire soms mee te maken hebben zijn uitspraken als ‘in je hart wil je natuur eigenlijk gewoon zijn gang laten gaan’. Met de nadruk op ‘eigenlijk’, je hoort echter de niet uitgesproken ‘maar’. Een mooi voorbeeld van hoe een bepaalde starre visie wel kan veranderen zien we bij Paul nadat hij betrokken raakte bij het onderzoek naar de rol van vossen in relatie tot weidevogels. Van een complete tegenstander van vossen in weidevogelgebied, begon hij te veranderen naar ‘nog steeds geen voorstander’ – zoals hij het mooi diplomatiek wist te omschrijven – , maar….zijn blik was inmiddels wel verruimd. Hij vertaalde dat vervolgens door te zeggen dat je in feite 3 keuzes hebt in een kwetsbaar weidevogelgebied met vossen: ‘òf je kiest voor weidevogels, òf je kiest voor de vos, òf je laat echt alles los.’
Een andere tweestrijd, of eerder pijnlijke relatie, die naar voren komt in de documentaire is de relatie met de dood. Die zien we wanneer Jaap het nest van Jolanda aantreft. De beheerder van het gebied had aangegeven dat het prima is voor het onderzoek een vos met een zendertje daar in leven te laten. Maar wanneer Jolanda kleintjes krijgt, dan mogen er maximaal twee jongen blijven leven. Haar nest bevatte acht jonge vosjes. Pas geboren. Klein. Oogjes nog dicht. Zuigreflex wanneer ze opgetild werden. Daarvan moesten er dus 6 ‘weg’ ofwel ‘gedestrueerd’ worden. Mulders reactie:
“Het is wat zo’n kleintje. Het is wel zielig, maar ja wat doe je eraan? Het is vossenbeheer”.
Wat doe je eraan?
Dit is een op het oog nietszeggende en deuren sluitende vraag slash opmerking. Maar we kunnen er wel degelijk iets aan doen. Paul gaf het al aan, maak duidelijke keuzes. En doe dat niet alleen, doe dat samen met alle betrokkenen en begin daarmee in een zo vroeg mogelijk stadium van het beslistraject omtrent gevoelige zaken als wilde dieren. Zo breng je al vroeg mogelijke conflicten in kaart die kunnen gaan spelen: of dat nu tussen mens en dier is, of conflicten rondom doelen die gesteld zijn rondom wilde dieren behoud (in dat laatste geval hebben we eerder met een mens-mens conflict te maken dan met een mens-dier conflict). Kortom, in gesprek gaan, en blijven kan er in ieder geval voor zorgen dat iedereen inzicht kan krijgen in andermans standpunt. Ongeacht of hij of zij het ermee een is, zoals Paul. Dit speelt uiteraard niet alleen bij vossen, hamsters en grutto’s, maar ook bij andere wilde dieren, zoals oprukkende beverpopulaties en steenmarters. Om de diverse ervaringen met wilde dieren in kaart te brengen schrijf ik een boek daarover. En, ik ben nog steeds op zoek naar de verscheidene ontmoetingen met wilde dieren!