Mens en dier in Afrika Studies

“Verschillen mensen van dieren? Not in kind, but in degree”

Daarmee begon Harry Wels (voorzitter onderzoeksgroep “Trans species perspectives on African Studies”, Afrika Studie Centrum Leiden), deze boeiende, dier-gerichte, benadering binnen Afrika Studies tijdens de Afrika dag 2018. Want, zijn bavianen, olifanten, leeuwen – dieren waarvan wetenschappelijk is vastgesteld dat ze bewustzijn hebben – niet ook gewoon Afrikanen? Uiteraard kun je een olifant niet interviewen, zoals we mensen kunnen interviewen, vervolgd Harry Wels. Maar, binnen de wetenschap ontstaan er steeds meer mogelijkheden om mens-dier relaties te onderzoeken, zoals ‘Multi-Species Ethnographies’, Ethnoelephantology, en Ethnoprimatology.

Dat het serieus (gaan) nemen van dieren wel belangrijk is, maar een nog onderbelicht veld is binnen Afrika Studies wordt levendig gemaakt door Jan Bart Gewald (directeur Afrika Studiecentrum), met voorbeelden als baviaan Fred die in 2008 geleerd had om autodeuren te openen en zich zo een feestmaal toe te eigenen met alle voedsel uit die auto’s. Ondanks dat men Fred verplaatste naar ‘natuurlijke’ gebieden, kwam Fred toch weer terug. Dit heeft hij echter met de dood moeten bekopen. Een ander voorbeeld betrof de inzet van bavianen als wachters in vroegere tijden, zoals te zien is op schilderijen van Samuel Daniell (zie de baviaan op de paal bij het huis met op de achtergrond de beroemde berg ‘Lions Head’). Bavianen werden juist ingezet als wachters, omdat ze goed kunnen kijken, horen en, misschien nog wel het belangrijkste, ze zich goed kunnen verbinden aan anderen.  Die ‘anderen’ zijn in dit geval mensen.

En het meest controversiële van deze presentatie was wel dat naast het feit dat er ‘trophy hunting’ op bavianen plaatsvindt (inclusief you tube filmpjes van commercials van jachtbedrijven), wat je op zich al aan het denken zet. Maar dat militairen – als oefening – juist op bavianen jagen omdat ze zo op mensen lijken, dat was toch wel een schokkende gewaarwording. Dat alleen al geeft te denken hoe verschillend er naar mens-dier relaties gekeken wordt. Jan Bart Gewald eindigt zijn presentatie met de woorden:

“De wereld is niet voor mensen alleen, maar ook voor andere wezens”.

De daaropvolgende levendige discussie zet je niet alleen als onderzoeker, maar ook als mens aan het denken over hoe we met dieren omgaan en hoe we met dieren om zouden moeten gaan. Wat uiteindelijk de uitkomst zal zijn en hoe het ideaal plaatje eruit zal zien wanneer dieren serieus genomen gaan worden in Afrika (Studies), daar konden beide heren nog geen antwoord op geven. Want, de problemen die kleine boeren ervaren van overlast van bavianen kun en mag je niet ontkennen. Een (pasklare) oplossing is er nog niet, maar dat betekent niet dat er alternatieven zijn voor het neerschieten van bijvoorbeeld ‘probleem-bavianen’. Jan Bart Gewald eindigt dan ook met te zeggen:

“Begin ermee te erkennen dat deze dieren er zijn”.

En ik kan het hier niet minder mee eens zijn.